Oxford Üniversitesi Reuters Gazetecilik Çalışmaları Enstitüsü ‘2018 Türkiye Dijital Haber Raporu’ yayınlandı.
Dr. Servet Yanatma’nın yazdığı rapor, habere erişim, siyasi eğilime göre basın kuruluşlarına güven, haber amaçlı sosyal medya ve mesajlaşma uygulamalarının kullanımı, dezenformasyon, medya okur yazarlığı medyada kutuplaşma ve gibi konularda veriler ve analizler sunuyor.
37 ülkede 74 binden fazla kişinin katılımı ile gerçekleştirilen araştırmaya Türkiye’den ise 2 bin 19 kişi katıldı. Saha araştırması tüm dünyada YouGov şirketi tarafından bu sene ocak ve şubat aylarında yapıldı. Araştırma internet üzerinden gerçekleştirildiğinden rapor kent nüfusunu yansıtıyor.
Gerçekleştirilen araştırma Türkiye’de medya okur yazarlığı seviyesinin düşük olduğunu ortaya çıktı. Araştırmada katılımcıların medya okur yazarlığını ölçecek üç soru yöneltildi. Katılımcıların yüzde 32’si hiçbir soruya doğru yanıt veremezken yüzde 45’i bir soruyu doğru yanıtladı. İki soruyu doğru yanıtlayanların oranı yüzde 21 oranında olurken üç soruyu da doğru cevaplandıranlar yüzde 3 oranında kaldı.
Medyaya güvende kutuplaşma yüksek
Araştırmada katılımcıların Türkiye’deki belirli gazete, televizyon ve internet haberciliği yapan basın kuruluşlarına ne kadar güvendikleri siyasi eğilimlerine göre karşılaştırıldı. Rapor, Türkiye’de basın kuruluşlarına güvende büyük bir kutuplaşma yaşandığını ortaya çıkardı.
Buna göre sağcılar ile solcular arasında bir basın kuruluşuna güven farkı ne kadar fazla ise bu o derecede yüksek kutuplaşmaya işaret ediyor. Grafikte görüldüğü üzere devlet televizyonu TRT’ye güven sağcılarda 10 üzerinden yaklaşık 8 iken solcularda bu oran 3’e kadar düşüyor.
Hükümete muhalif yayınları ile bilinen Sözcü gazetesinde ise durum tam tersi. Solcuların Sözcü’ye güveni 7’nin üzerinde iken sağcılarda güven oranı 4’ün altına iniyor. Sağ-sol farkının en az görüldüğü basın kuruluşları ise sırayla ana akım olarak anılan CNN Türk, Hürriyet, Mynet ve Kanal D oldu.
Türkler siyasi görüşünü açıklamaktan korkuyor
Araştırma internette siyasi görüşlerini paylaşmaktan en çok Türkiye’den katılımcıların endişe ettiğini gösterdi.
“İnternette siyasi görüşlerimi açık bir şekilde ifade etme konusunda dikkatli düşünme eğilimindeyim çünkü bu durum yetkililerle sorun yaşamama sebep olabilir” ifadesine Türkiye’den anketi cevaplandıranların yüzde 65’i katıldığını açıkladı. Türkiye bu alanda 37 ülke içinde en üstte yer aldı. Türkiye’yi Singapur (yüzde 63), Malezya (yüzde 57) ve Brezilya (yüzde 56) takip etti. Bazı Avrupa ülkelerinde de bu oranın yüksek çıkması dikkat çekti. Bu oran Avusturya’da yüzde 50, Fransa’da yüzde 45, Belçika’da yüzde 44, İsviçre ve Almanya’da yüzde 41 çıktı. En düşük oranlar ise yüzde 21 ile Norveç, Çek Cumhuriyeti ve Şili’de tespit edildi. ABD Başkanı Donald Trump’ın medyaya ‘savaş açtığı’ ABD’de ise bu oran yüzde 23 çıktı.
Sağcılar da endişeli
Endişe oranı siyasi pozisyona göre değişiklik gösterse de politik tercihlerin hepsinde endişenin oldukça yüksek olduğu ortaya çıktı. Araştırmada kendisini ‘solcu’ olarak ifade edenlerin yüzde 72’si, ‘merkez’ diyenlerin yüzde 66’sı ve ‘sağcı’ olarak tanımlayanların yüzde 61’si endişeli olduğunu bildirdi.
Facebook düştü, WhatsApp yükseldi
Haber ‘bulmak, okumak, seyretmek, paylaşmak veya üzerinde tartışmak için’ için kullanılan sosyal medya ve WhatsApp gibi kapalı mesajlaşma programlarının kullanım oranları da yıllar içinde değişti. Facebook kullanımı son dört senede yüzde 69’dan yüzde 51’e kadar geriledi. WhatsApp kullanımı ise son üç senede düzenli olarak arttı. 2016’de yüzde 17 olan oran 2017’de yüzde 25’e bu sene ise yüzde 30’a yükseldi.
Araştırmada WhatsApp gibi mesajlaşma uygulamalarıyla siyasi görüş paylaşmanın güvenliğine dair kişisel endişeler arasında güçlü bir ilişki tespit edildi. Buna göre endişe oranı yüksek ülkelerde WhatsApp gibi kapalı mesajlaşma programlarının kullanımı artıyor. Buna örnek ülkelerden birisi de Türkiye.
Uydurma haberle karşılaştığını söyleyenler
Araştırmada “Geçtiğimiz hafta içinde aşağıdakilerden hangileriyle bizzat karşılaştınız?” diye soruldu. Katılımcıların yüzde 49’u bu soruya “Siyasi veya ticari sebeplerle tamamen uydurma haberler” diye yanıt verdi. 37 ülkenin ortalaması yüzde 26 olurken Türkiye yüzde 49’la en üstte yer aldı. Bu oran Türkiye’de solcularda yüzde yüzde 59, merkezde yüzde 49 ve sağcılarda yüzde 48 çıktı.
Türkiye’yi yüzde 44’le Yunanistan ve Malezya takip etti. Bu oran ABD’de yüzde 31; İngiltere’de ise yüzde 15 çıktı. Avrupa ülkelerinde en yüksek oranlar Macaristan (yüzde 42) ve Romanya’da (yüzde 38) görüldü. En düşük oranlar ise yüzde 9 ile Almanya ve Danimarka’dan geldi.
‘Solcu’ların tercihi online medya, ‘merkez’ ve ‘sağcılar’ın tercihi TV
Katılımcılara haberlere hangi kaynaklardan (TV, online medya, yazılı basın ve radyo) eriştikleri soruldu. Bunlardan sadece birini seçmeleri istenerek ‘ana haber kaynakları’ tespit edildi. Buna göre katılımcıların yüzde 48’nin ana haber kaynağı TV oldu. Yüzde 39 online medya (sosyal medya da dahil) derken radyo diyenlerin oranı yüzde 7 çıktı. Yazılı basın ile yüzde 6 ile son sırada yer aldı.
Siyasi tercihlere göre ana haber kaynaklarına bakıldığında ise oldukça önemli veriler ortaya çıktı. Buna göre kendisine solcu diyenlerin ilk tercihi yüzde 45 ile online medya oldu. Merkezdekilerin ana haber kaynağı ise yüzde 50 ile TV, sağcıların da yüzde 59 ile yine TV çıktı.
