Bugün 5 Aralık Kadın Hakları Günü. Bugün, Atatürk Devrimleri’nin en önemlilerinden birisinin, kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanınmasının yıl dönümü. 5 Aralık 1934 tarihinde Anayasa ve Seçim Kanunu’nda gerçekleştirilen yasa değişikliği ile kadınların ilk kez oy kullanabilmesinin ve aday olabilmesinin önü açılmış oldu. Türkiye, Fransa’dan Fransa ve İtalya’dan 11, Romanya’dan 12, Bulgaristan’dan 13, Belçika’dan 14, İsviçre’den ise 36 yıl önce kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanımıştı.
Türkiye’de kadınlara seçme ve seçilme hakkının tanınması
Kadınların siyasi hayat içerisinde seçme ve seçilme hakkını elde etmesi; toplumsal hayatta meydana gelen Atatürk Devrimleri’nin en önemlilerinden birisidir.
1930 yılından itibaren çıkarılan bir dizi yasa ile önce Belediye seçimlerine katılma, sonra köylerde muhtar olma ihtiyar meclislerine seçilme hakkı tanınan kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakları, 5 Aralık 1934 tarihinde Anayasa ve Seçim Kanunu’nda yapılan yasa değişikliği ile tanındı.
Kadınların katıldığı ilk belediye seçimleri
Kadınlar siyasal haklarını ilk kez 1930 yılı içerisindeki Belediye seçimlerinde kullandılar. Gerçekleştirilen seçimler, eylül başından ekim ayının 20’sine kadar sürdü. Şehir meclislerine girebilen kadınlar arasında İzmir seçimlerinde Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF)’nın iki kadın adayı olan Hasane Nalan ve Benal Nevzat Hanımlar ile, İstanbul seçimlerinde CHF adayı olan Rana Sani Yaver (Eminönü), Seniye İsmail Hanım (Beykoz), Ayşe Remzi Hanım (Beyoğlu), Nakiye (Beyoğlu), Latife Bekir (Beyoğlu) Hanımlar vardı.
Belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı
Kadınların belediye seçimlerinde seçme ve aday olma hakkı 3 Nisan 1930 tarihinde Belediye Kanunu’nun kabul edilmesi ile tanındı.
İlk kadın muhtarın seçimi
Aydın’ın Çine ilçesine bağlı Demirdere köyünde (Bugünkü Karpuzlu ilçesi) yaklaşık 500 oy alarak seçimi kazanan Gül Esin, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarı oldu.
Milletvekili seçme ve seçilme hakkı
Türkiye’deki kadınlar milletvekili olabilmek adına ilk adımı 1923’te atmışlardı. Bu adım, kadınların 1923 yılında Nezihe Muhiddin önderliğinde ilk kadın partisi ‘Kadınlar Halk Fırkası’nı kurma isteğiydi. Fakat 1909 Seçim Kanunu sebebi ile bu parti kurma girişimi, Kadınlar Halk Fırkası’nın Türk Kadınlar Birliği adlı derneğe dönüşmesi ile sonuçlanmıştı.
1924 anayasası hazırlanırken kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakkına sahip olması gündeme geldi ancak TBMM genel kurulunda bu hakların yalnızca erkeklere tanınması fikri ağır bastı.
Gerekli yasal değişiklik 1934 yılı içerisinde Başbakan İsmet İnönü ve 191 milletvekilinin sunduğu Anayasa ve Seçim Kanunu’nda değişiklik yapılmasını öngören yasa önerisi sonucu gerçekleşti. Öneri, 5 Aralık 1934 tarihinde Meclis’te görüşüldü. Gerçekleştirilen oylamada, 317 üyeli Meclis’te, oylamaya katılan 258 milletvekilinin tamamının oyu ile değişiklik önerisi kabul edildi.
Anayasanın 10. ve 11. maddeleri değiştirilerek her kadına 22 yaşında seçme, 30 yaşında seçilme hakkı verildi. Bu anayasa değişiklikleri çerçevesinde İntibah-ı Mebusan Kanunu (Milletvekili Seçimi Kanunu)’nda 11 Aralık 1934 tarihinde gerçekleştirilen değişiklikler sonucunda anayasada tanınan haklar seçim kanunu ile de düzenlendi.
Yasanın çıkmasının sonrasında 7 Aralık 1934 tarihinde, Türk Kadınlar Birliği İstanbul’da Beyazıt Meydanı’nda büyük bir kutlama mitingi ve Beyazıt’tan Taksim’e bir yürüyüş düzenledi.
Kadınların ilk kez oy kullandığı ve aday olabildiği TBMM V. Dönem seçimleri 8 Şubat 1935 tarihinde gerçekleştirildi. 17 kadın milletvekili ilk kez TBMM’ye girdi. Ara seçimlerde bu sayı 18’e ulaştı. Böylece kadınlar TBMM’deki tüm milletvekillerinin (400) yüzde 4,5’ini oluşturdular.
Fransa ve İtalya’dan çok daha önce
Bu oran, Cumhuriyet tarihinde kadınların TBMM’de en yüksek temsil oranlarından birisiydi. Bu özelliğini de 2007 genel seçimlerine dek korudu. Türkiye, Fransa’dan Fransa, İtalya, Hırvatistan, Slovenya’dan 11, Romanya’dan 12, Bulgaristan’dan 13, Belçika’dan 14, Yunanistan’dan 15, İsviçre’den ise 36 yıl önce kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanımıştı.
